Аливаа улс үндэстэн, өөрсдөөрөө бахархах бахархал, өөртөө итгэх итгэлээ алдах цаг үеэсээ мөхөж эхэлдэг. Гадаад хүн биднээс илүү, гадаад орны хөгжил мундаг, харин бид арчаагүй дорой гэж бодож эхлэх мөчөөс л сүйрэл эхэлдэг.
Өгүүлэх нь:
Монголчууд эрт дээр үеэс л нүүдэлчин амьдралтай байж, байгаль орчноо шүтэж, түүндээ дасан зохицож, нүүдэллэн амьдарч асан. Аугаа өвөг дээдэс минь дэлхийн талыг эзэлж, их түүхийг бүтээн захирч явахдаа, хичнээн сайхан газар нутаг тааралдавч үл ойшоон, хатуу ширүүн улиралтай, их далайгаас алслагдсан, хангай говь, тал хээр хосолсон энэ л нутаг руугаа тэмүүлдэг байсан.
Хүний нутгийн шороо наалдсан хүчит дөрвөн туурайгаа, өөрийн нутгийн усанд угаахдаа л хангинатал үүрсэн янцгааж, нутгаа санасан сэтгэлээ нулимс мэлмэрүүлэн байж илчилдэг хүлэг морьд шигээ нутаг руугаа тэмүүлнэ. Монгол хүн, монгол морь энэ л сайхан газар нутгаа юугаар ч сольж, бас орхиогүй юм даа.
Дэлхийн дайд сүр хүчээ гайхуулан, аугаа сүрлэг харшийг Хархорумд цогцлоохдоо ч, дөрвөн хананы дунд гиюүрэн суухыг үл тэвчиж, тэнүүн талдаа зоргоороо нүүдэллэж, хатуу ширүүнээс ч үл ажран, омгорхож, бардамнаж явсан өвөг дээдэс минь… Тэд өөрсдийн сүр хүч, ухаан сэтгэмж, итгэл бардамналаа энэ л нүүдэл дундаас олдог байсан байж болох.
Өгүүлэх нь:
Нүүдэлчин амьдралаасаа эгэл монголчууд, бусдаас хамаарал бага, бие даасан, өөртөө итгэлтэй, аливааг зохицуулж, бас дасан зохицох ухааныг олдог байсан аж. Уудам дэлгэр нутагтаа нүүдэллэж өөрийн зоргоор амьдрахдаа, хэзээ нүүж хаана буух, хэнтэй айлсаж, хэнийг түшиж амьдрахаа өөрөө л шийдэж, бүхнийг хийнэ. Өрх гэрийнхээ юу дутагдах, юу хэрэгтэй болохыг урьдчилан харж, тооцоолж, олж базаах.
Өөрсдийн болон үр хүүхдийнхээ өмсөж зүүх, эдэлж хэрэглэх, түүнчлэн өсч өндийх, өвдөж зовох бүрд хэрэгтэй бүхнийг базаан бэлтгэж, бас зохицуулна.
Үр хүүхдээ багаас нь ажилч хичээнгүй, ахас эхэсээ хүндэлж сонсдог, өөртөө арчаатай, өрөөл бусдад тустай хүн болгон яаж төлөвшүүлэхээ мэднэ.
Өрөөл бусдаас хамааралгүй, өөрөө л бүхнийг шийдэж, үүнийхээ сайн муу үйлийг өөрөө л үүрч хариуцах ухаан нь, монгол хүмүүсийг өрх гэрийнхээ эдийн засагч, сурган хүмүүжүүжэгч, эмнэн эмчлэгч, дэг жаягаа дээдлэгч болгон хөгжүүлж байсан аж. Чухам энэ л ухаанаараа монгол хүн, бусдаас бага хамааралтай, бие даасан, бүх зүйлийг хийж чадах эрмэлзлэлээрээ бусдаас ялгардаг байсан байж болох.
Өдгөө харь олон оронд монголчууд бусдаас илүү хурдан дасан зохицож, илүү сайн боломж руу тэмүүлэх эрмэлзлэл нь, энэ цусны илрэл байж мэдэх юм.
Өгүүлэх нь:
Монголчуудын омгорхог, өрөөл бусдаас сул дорой, дутуу явахыг тэвчдэггүй араншинд сайн муу олон л зүйл ажиглагддаг. Нэгэнт ядуу дорой төрсөн л бол ” энэ миний өчүүхэн хувь заяа” хэмээн сүсэлж, түүнээсээ илүү гарахыг эрмэлзэхгүй, дорой энэ байдалдаа таацан амьдардаг олон үндэстэнгүүдээс монголчууд шал өөр хүмүүс.
Хүлэг морины нуруун дээр салхи мэт дэрвэлзэж, хүй ертөнцийг хураан захирч, өөрийн сүр хүчээ гайхуулж, омгорхож явахдаа “энэ ертөнцөд гагцхүү монгол хүн л тэнгэрт тэтгэгдсэн учраас бусдаас илүү байх тавилантай” хэмээн итгэж, нотолж байсан, цус омгорхолоос өдгөө ч бидэнд өвлөгдөн үлдсэн байж болох. Өдгөө харь оронд нэгэн ажлыг бусадтай адил хийж эхлэвч, хэсэг хугацааны дараа өөр илүү сайн руу тэмүүлж, арга эвийг нь олж, ахин дээшлэх монгол хүнийг ажих бүрд, ” би бусдаас яагаад ч дор явах ёсгүй” гэсэн хүсэл нь мэдрэгддэг.
Сайн муу янз янзаар хэлэгдэвч, энэ л хүсэл тэмүүлэл нь монгол хүнийг бусдаас арай л ялган харагдуулна.
Үндсэрхэг үзэл
Монголчуудын эх оронч, үндсэрхэг үзлийн тухай “Аргагүй шүү дээ! Нэгэн цагт үнэхээр том гүрэн байж, их түүхийг бүтээлцэж байсан аугаа өвөг дээдсийн үр сад, өдгөө ингэж яваадаа харамсдаг байх. Бас бахархах, омгорхох зүйл ихтэй байдагтаа тэд ингэх эрхтэй” хэмээн өрнийн зарим түүхчид өгүүлсэн байдаг. Саяхан миний нэг нийтлэлийн дор сэтгэгдэл бичсэн нэгэн, энэ тухай сануулсан байна билээ.
Нээрээ л бодох ахул, алс холын Африк, харь олон гүрнүүдийн иргэд ингэж бодох бил үү? Өдгөө цагт олон ч монголчууд боловсорч, мэдлэгжиж, өөрийн монгол орноо өрөөл бусад олон оронтой харьцуулан жиших бүрдээ, сэтгэл дотроо сэм сэмхэн, ийн эмзэглэдэг.
Гадаадын олон оронд ажиллаж амьдарч байгаа, монголдоо хийж бүтээж яваа олон монголчууд, өөрийн монгол орны хөгжлийн төлөө, өдрөөс өдөрт алдагдаж байгаа монгол хүний үнэ цэнийн тухай, сэтгэл зүрхэндээ харамсан шаналж байгаа.
Нэгэн зүйл:
Монголчууд бидэнд өнөөдөр бахархах бахархал, шүтэх шүтээн үгүйлэгдээд байна. Түүхийн бүх л нугачаанд монголчууд алтан ургийнхнаа хүндлэн сонсож, түүх соёл, хэл заншлаа дээдэлж, хүнд хэцүү цаг мөчид энэ бүхнээ л хамгаалан тэмцэж ирсэн.
Өнгөрсөн зууны эхэнд, эзэн Чингисийн алтан ургийн сүүлчийн удам болох сайн ноён хан Намнансүрэн, чин ван Ханддорж нарыг хорлон хөнөөж, олон зуунд хадгалагдан ирсэн өв соёл, сүшиг бишрэлийг нь “феодалын үлдэгдэл” нэрээр хомроголон устгаж асан цаг дор монголчуудын үндэсний бахархал, омгорхлыг дарж эхэлжээ.
Их эзэн хаанаа “цуст алуурчин” хэмээн харааж, ид шидэт хувилгаадаа “зальт луйварчин” хэмээн хавчиж, их түүхийн товчоон, монгол бичгээ “хоцрогдсон” хэмээн шатааж, их гайхамшигийн хүндлэл, соёл заншлаа “бүдүүлэг” хэмээн доромжилж асан тэр цаг дор, монголчуудын зүрх сэтгэлийг нь мохоож, бахархал, омгорхлоос нь салгаж, харь бүхнийг шүтэж, өөрсдийн арчаагүй доройг мэдрүүлэх хорон муу бодлогын золиос болгож байсан.
Нэгэн зүйл:
Өдгөө цаг дор, дэлхийн уудамд нүд нээж, дэхийн дайд сэтгэлээ билчээж, дэлхийн хэмжээнд ухаарч байнам монголчууд бид… Өөрсдийн түүх соёл, дэлхийн хөгжилд нөлөөлж асан олон гайхамшигуудаа мэдрэх бүрд, монголоороо бахархаж, монголоороо гоёж, монгол хүн болж төрсөн хувь заяандаа сүслэх болж байна бид.
Бусдаас илүүгүй гэхэд бусдаас дутуугүй хөгжих боломж чадлаа мэдэрч, бас тэмүүлж байна.
Аугаа их хаадууд, өвөг дээдсиинхээ түүх, намтрыг судлан тэрлэж, сүүдэр ший бүтээж, их хөлгөн судруудаа дээдлэн залж, бас олны хүртээл болгож буй. Аугаа өвөг дээдсийн минь ухаан, цус, хөлсөөрөө хамгаалан байж бидэнд өвлүүлсэн газар нутгийн баялаг нь, өдгөө дэлхийн олон баячуудын шуналыг асааж, шүлсийг асгаруулж буй. Энэ бага зүйл гэж үү?
Одоо монголчууд бидэнд их бахархал, их шүтээн эргэн ирж буй. Энэ цаг үед хийрхэлээс илүү, их ухаан, их хөдөлмөр, их тэмцэл хэрэгтэй болж байна. Энэ их хийрхэл, хөөрцөглөл, хоосон омгорхлоо дарах сан даа.
Нэгэн зүйл:
-Өнөө үед харь хүнийг үзэн ядах, гадуурхан хавчих сэтгэлгээгээ “үндсэрхэг үзэл” гэж үзэх болж дээ. Гадаад хүн бүрийг үзэн ядаж, монгол бүсгүйтэй ханилсан гадаад нэгнийг барьж авч зодсон тухай бишгүй уншиж, сонсож байна. Ийм хөдөлгөөн хүртэл байгуулагдаж, өрөөл бусдыг ийм үзэн ядалтад уриалан дуудаж, сүр хүч, омгорхлыг үзүүлэх болж дээ. Энэ бол үндсэрхэг үзэл бишээ.
“Олон хүн сайн муутай, ой мод урттай, богинотой” гэдэгчлэн, монголд байгаа харийнханд сайн ч муу нь ч байх, харьд байгаа монголчуудад ч сайн ч муу нь ч байгаа.
-Их эзэн хаадынхаа нэрийг сайн муу, сайхан муухай бүхэнд нааж, эрээ цээргүй ашиглах болж дээ. “Чингис” нэртэй цэнгээний газарт “Чингис” нэртэй хоол идэж, “Чингис” нэртэй сархадаар даруулан наргиж суухдаа бахархал, омгорхлоо мэдэрдэг гэж үү? Энэчлэнгээр их хаадын нэрийг ингэж ашиглаж байгаа нь, үндэсний үзэл бахархлын илрэл гэж үү? Их хаадын нэр, их түүхийн нэрсийг дээдлэхийн оронд, элдэв хэрэгтэй хэрэггүй зүйл дээр нааж, ашиглаж буй нь хүндэтгэл гэхээсээ доромжлол болж байгаа. “Сайн хүний нэрийг 3 худалдаж иднэ” гэдэгчлэн, их хаадын нэрийг “Бренд” болгон хамгаалж, юунд ашиглаж болох, юунд эс ашиглахыг хуульчлан зааглах цаг болжээ.
-Эх түүхээ уншихгүй, эх хэл соёлоо мэдэхгүй, ахас эхэсээ хүндэлж мэдэхгүй хэрнээ, халамцуу согтуу тультраатаж, “би Чингисийн монгол” гэж цээжээ дэлдэн агсагнах нэгэн үндэсний бахархалтан биш ээ. Энэчлэнгээр юм болгон дээр хоосон хөөргөн зангаа гаргаж, эх оронч бахархлын хоосон үгийг шүлстэйгээ хамт үсчүүлээд байх хэрэг юун. Ядаж л их уншиж, ухаарч, өөрийгөө хөгжүүлж, өрөөл бусдад сайнаар нөлөөлж байх хэрэгтэй байнаа залуус минь. Бидэнд чин сэтгэлийн бахархал, эх оронч сэтгэл дутагдаад байгаа.
Харин бид одоо юу хийж болох вэ?
1.Монгол хүн бүрт, бусад үндэстэн, иргэдээс илүү нь үгүй гэхэд дутуу үгүй олон сайн чанарууд бий. Алив зүйлд бие даасан, өөрийн бодлоор ханддаг, бусдаас дор амьдарч дорой явахгүй гэсэн хүсэл тэмүүлэл. Харин үүнийг атаархал, хар хороор бус, хөдөлмөр зүтгэлээр тэтгэж чадвал, монгол хүн дэлхийн дайд гайхуулан бишрүүлэх цаг ирнээ. Тэгэхээр өөртөө итгэж, ” би үүнийг заавал хийж чадна” гэж зорьж бүтээж сурах нь хамгаас чухал. Монгол хүн бүр өөртөө итгэж, хөдөлмөрлөж чадвал заавал амжилтад хүрдэг. Үүнийг бидний эргэн тойронд байгаа олон сайн жишээ нотолж буй.
2.Монгол хүн бүр эх түүхээ, “монголын нууц товчоо” гоо заавал уншиж, олон зуун жил төгөлдөржин баяжиж ирсэн урлаг соёл, ёс заншлаа судлан дээдэлж, сурталчлан хөгжүүлэх хэрэгтэй байна. Үүний тулд, хүүхэд залуус уншиж судалж, үзэж болох, хялбаршуулсан маш олон СД, ДВД, ном хийж олны хүртээл болгох сон.
Өдгөө монгол орны иргэдийг байлдан дагуулж, тархийг нь угааж байгаа солонгос “савангийн дууриуд” ын оронд, ийм зүйлүүдийг үзүүлж, бяцхан залуу оюуныг эх оронч бахархал, үндэсний үзлээр цэнэглэх цаг болжээ. Тэр савангийн дууриудын балгаар, хичнээн охид бүсгүйчүүд, солонгос эрчүүдтэй гэрлэх гэж, амьдрал хувь заяагаа буртаглаж байгааг анзаарахгүй байна гэж үү? хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслэлийнхэн минь. Өнөөдөр та нарын олж буй мөнгө, монголын хойч ирээдүй үейинхний амьдралд ямар их эмгэнэл, оюуны доройтол авч ирж байгааг эрүүл ухаанаар тунгааж нэг үзээрэй.
3. Монгол хүнээ хөгжүүлэх төрийн бодлого боловсруулах цаг болжээ. Алт зэс хөөцөлдөж, амнаас унах шүлс, улаан болсон нүдээ ч анзаарах сөхөөгүй, авах идэхийн шунал асаасан, монголын төрийн эрх мэдлийг атгаж байгаа эрхмүүд, эрүүл саруул ухаанаар энэ бүхэнд хандах цаг болж байнаа. Ядахнаа л монгол эрчүүдэд зориулсан бодлого, хүүхэд төрүүлсэн бүсгүйчүүдээ халамжлан анхаарах, гадаадад байгаа иргэдээ монголдоо ирүүлж, тэднийг элэг бүтэн, өөрийн сурч мэдсэнээ ашиглаад тайван амьдрах боломжийг нь олгох, гээд олон зүйлийг хийж болох шүү дээ. Монгол орны хөгжлийн ирээдүй болсон хүүхэд, залуустаа сурч хөдөлмөрлөх, хөгжих сайн боломжийг нь олгож, хэрэгтэй асуудлаар нь зөвлөн туслах олон төв байгуулж, чөлөөт цагаа үр дүнтэй сайнаар өнгөрөөх олон газар байгуулан ажиллуулж болох шүү дээ. Монгол орныг зөв сайн хүмүүжилтэй, өндөр боловсрол мэдлэгтэй, ухаантай монгол хүн л хөгжүүлнэ гэдгийг ухаарч оилгоход ийм олон жил шаардагддаг юм болов уу?
4. Нэгэн цагт дэлхийн хөгжилд нөлөөлж, тэднийг захирч асан Монгол гэдэг орны ариун голомтыг үзэх гэж, түүх соёлоор нь бахархах гэж, дэлхийн олон орны жуулчид монголд ирдэг болгох сон. Тэд монгол орны хөгжлийг төдийгүй, монгол хүний авьяас билэг, ур ухаанийг магтан бишрэх гэж монголд ирдэг болгох сон. Үүний тулд хийж болох ажил зөндөө л байна.
Нэгэн цагт монголын төдийгүй, дэлхийн нийслэл шахуу болж, дэлхийн бүх гайхамшигт урчууд, сод авьяастны цуглуулга болж, дэлхийн шашны бүх сүм хийдүүд зэрэгцэн орчиж байсан Хар хорум хотыг зөв сайнаар сэргээн босгож, аялал жуулчлалын том төв байгуулж болно. Их эзэн Чингис хааны өлгий нутагт олон түүх дурсгалын цогцолбор цогцлоож, дэлхий дахинд гайхуулж болох.
Энэчлэн газрын хэвлийн баялгаас дутуугүй, газрын хөрсөн дээр бий болгож болох олон баялаг, боломж бидэнд буй. Энэ бүхнийг дагаад монгол хүн бүрийн эх орноороо бахархах, монгол гэдэг нэрээрээ гайхуулах оюуны их өөрчлөлт бий болно.
Энэ хэрээр монгол хүний үнэ цэнэ өсч, ирээдүйдээ итгэлтэй, өөрсдийгөө өөдрөг сайнаар авч явах урам зориг бий болно.
5. Энэ бүхнийг бий болгоход, монголчууд бидний эв нэгдэл хамгаас чухал байна. Цөөхөн монголчууд бид бие биенээ хүндлэн дээдэлж, хөхүүлэн дэмжиж, сайн муугаа дэлгэн ярилцаж, засч залруулж байх сан. Алийн болгон “тамын тогооны үлгэр” хэлэлцэж, цээжин дэх атаа хорслоо ам хамраараа савсуулж, уулзсан нэгнээ муулан гоочилж, урагш зүтгэсэн нэгнээ татан унагааж байх билээ.
Нэгэн цагт “эвтэй байхдаа хүчтэй” байж, дэлхийн талыг өмнөө сөхрүүлж, нэгэн хууль, зарлигийн дор захирч байсан аугаа өвөг дээдсийн үр сад бид , өчүүхэн сэтгэлгээ, ядмагхан боломжийн дор, өөртөө итгэлгүй , уруу дорой амьдрах ёсгүй билээ. Монгол хүн бүрийн оюун санаанд, цээжин дотор нэг л бяцхан хөндүүрлэл, нууцхан омгорхол байдгийг мэднээ.
Арай л холыг харж, тал шигээ уужим сэтгэж, чоно шиг сортоотой байж, хүлэг морь шиг нутаг юугаа зорьж, өвөг дээдэс шигээ эвтэй байхсан.
Төгсгөл
Монгол хүн, монгол морь хоёр хэзээ ямагт нутгаадаа тэмүүлдэг. Газар тэнгэрийн савслагад, сэтгэл зүрхний гүнд орших монгол нутаг гэдэг юугаар ч сольшгүй эрдэнэ минь билээ. Ядарч зүдэрсэн нэгэн цагт зориод очиход, алгаа сарвайж, энгэртээ тэврэх эх орон минь, бас халуун дулаахан өлгий минь билээ.
Алдрай бага наснаас минь сэтгэлд минь хоногшсон монгол ахуй, алт эрдэнэсээр ч сольшгүй монгол амьдрал, айраг цагаа. агь таана нь үнэртсэн монгол байгаль унтах нойр, алжааж ядарсан сэтгэлийн угаас салах нь үгүй.
Буцаад очих эх орон, бахархан гайхуулах түүх, соёлтой байна гэдэг юутай сайхан.
Аяа Монгол сайхан орон минь.
Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах
e-mail: // <![CDATA[// <![CDATA[
var prefix = ‘ma’ + ‘il’ + ‘to’;
var path = ‘hr’ + ‘ef’ + ‘=’;
var addy17775 = ‘gala_mn’ + ‘@’;
addy17775 = addy17775 + ‘yahoo’ + ‘.’ + ‘com’;
document.write( ‘‘ );
document.write( addy17775 );
document.write( ” );
//\n
// –>]]>gala_mn@yahoo.com // <![CDATA[// <![CDATA[
document.write( ‘‘ );
// ]]> 2009-08-11
Гэгээн Монгол 
uram orj setgel sergemeer niitlel bolson bna. eh oron elgen mongoldoo hairtai saihan aaviin huu ihiig buteej eruul enh yvahiig husen erooy!
yamr goy yumbee bayrllaa uneheer dotor neg l yum orh shig bolj tani shg hun bolohiig husj bna bayrllaaaa.
талархал илэрхийлье.монгол хүн бүр уншаасай.монгол хүн болгонд уншуулахсан.Багабандийн титэм үг шиг нэврүүлэг болговол ямар вэ.тв-дэд өгөөд үз.манай тв-үүд тусгай салаа шиг кино олныг хийгээсэй.
Ene niitleliig unshaad facebook-re damjuulan busdadaa unshuulahaar shiidlee.BI MONGOL HUN.
nice